سامانه صیاد 
سامانه صدور یکپارچه سازی دسته چک از ۲۸ شهریور ۱۳۹۶ توسط بانک مرکزی رونمایی شد و هدف از راه‌اندازی سامانه صیاد کاهش آمار چک برگشتی و جلوگیری از صدور دسته چک برای افراد بدحساب و کنترل استعلام حساب صادرکننده‌ چک توسط گیرنده و در نتیجه افزایش اعتبار چک در معاملات می‌باشد.

چک صیاد
از اردیبهشت سال۱۴۰۰ چک صیاد جایگزین دسته چک‌های قدیمی که در تمام بانک‌ها صادر می‌شد، شده است.

تمامی چک‌های صیاد صادرشده از بانک‌های مختلف به رنگ بنفش بوده و دارای کد‌ شناسه ۱۶ رقمی هستند و عبارت « کارسازی این چک منوط به ثبت آن در سامانه صیاد است» در پایین آن درج شده است.

مهم‌ترین وجه تمایز چک صیاد با چک‌های قدیمی کد یکتای ۱۶ رقمی آن می‌باشد که امکان استعلام حساب صادرکننده چک را به دریافت کننده می‌دهد.

تفاوت‌های دسته چک صیاد با چک‌های قدیمی
 مهم ترین تفاوت چک صیاد با چک قدیمی در اعتبار آن است، در دسته چک‌های قدیمی چک اعتبار زیادی نداشت؛ هرفرد حتی با وجود چک برگشتی در سوابق خود در صورتی که با مسئول شعبه آشنایی داشت به راحتی دسته چک دریافت می‌کرد و می‌توانست با هرمبلغی و هر تعدادی چک بلامحل صادرکند.

درچک‌های صیادی فرد باید حداقل دوسال حساب بانکی با کارکرد بالا داشته باشد و بانک نقشی در صدور دسته چک برای وی نداشته و فقط به عنوان واسطه درخواست صدور دسته ‌چک را در سامانه صیاد ثبت می‌کند.

در صورتی که فردی دارای چک برگشتی باشد تا زمانی که از سوابق خود رفع سوءاثر نکند نمی‌تواند درخواست چک صیاد کند.

دلایل و مزایایی که در ادامه برای چک صیاد ذکر می شود حاکی از اعتبار بالای چک صیاد است.

•    اختصاص شناسه صیاد کد۱۶رقمی به هربرگ چک که حاوی اطلاعات اعتبار صاحب حساب می‌باشد.
•    حذف نقش شعب بانکی در صدور دسته چک و جلوگیری از زدوبند افراد با رییس شعبه
•    ویژگی‌های ظاهری یکسان در چک‌های صیادی
•    امنیت بالای چک صیاد(نوع کاغذ و آرم‌های برجسته آن قابل جعل نمی‌باشد)
•    امکان استعلام اعتبارحساب صادرکننده چک و کاهش آمار چک برگشتی
•    قابلیت نقد کردن چک در تمام بانک‌های کشور بدون توجه به بانک صادرکننده چک
•    تعیین سقف مبلغ چک توسط سامانه صیاد و جلوگیری از صدور چک با مبالغی بیش از توان مالی صادرکننده
•    حذف صدورچک در وجه حامل و جلوگیری از خطراتی مانند به سرقت رفتن چک
•    حذف چک سفید امض

تکلیف دسته چک‌های قدیمی چه می شود؟

طبق اعلام بانک مرکزی دسته‌چک‌های قدیمی که تاریخ صدور آن قبل از مردادماه ۱۳۹۷ است در حال حاضر اعتبار ندارد ولی دسته چک‌هایی که از ابتدای شهریور سال۹۷ صادرشده باشند تا زمان اتمام برگ‌های دسته چک اعتبار دارند و برای صدور و دریافت و انتقال چک نیازی به ثبت در سامانه صیاد نیست و می‌توانند مانند قبل کارسازی شوند.

نحوه دریافت دسته چک صیاد
شرایط دریافت دسته چک برای شخص حقیقی و حقوقی متفاوت است و در یک تعریف کلی هر شخص، یک “شخص حقیقی” در نظر گرفته شده است و در شرایطی که شخص به عنوان نماینده شرکت، موسسه یا ارگانی فعالیت کند، “شخص حقوقی” نامیده می شود.

اشخاص حقیقی که واجد شرایط  دریافت دسته چک صیاد هستند باید مدارک زیر را به بانک ارائه دهند:
•    ارائه کپی از تمامی صفحات شناسنامه فرد متقاضی دریافت دسته چک
•    به همراه داشتن یک قطعه عکس
•    در صورتی که فرد دارنده حساب مستاجر باشد لازم است تا یک نسخه کپی شده از اجاره نامه را به همراه خود داشته باشد
•    به همراه داشتن نسخه فتوکپی از تمامی مدارک شغلی فرد
•    به همراه داشتن یکی از قبوض آب ، برق ، گاز و… برای ثبت آدرس دقیق محل سکونت و یا ارائه نسخه فتوکپی از مدرک محل سکونت خود
•     به همراه داشتن یک فرد معتبر به عنوان معرف خود

پس از ارائه مدارک نامبرده شده توسط فرد متقاضی درخواست دسته چک، بانک مورد نظر درخواست صدور دسته چک را در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت می‌کند و در صورتی که متقاضی شرایط لازم را دارا باشد دسته چک صیاد برای ایشان صادر می‌شود.

شرایط دریافت دسته چک صیاد توسط اشخاص حقیقی
1.    از زمان افتتاح حساب جاری او در بانک مورد نظر حداقل مدت زمان دو سال باید گذشته باشد.
2.    لازم است تا فرد متقاضی دارای محل سکونت و یا محل کار ثابت باشد.
3.     فرد متقاضی دارای سابقه بدحسابی و چک برگشتی در گذشته نباشد.
4.    متقاضی باید یک حساب سپرده بلند مدت با حداقل موجودی ۵ میلیون تومان در بانک مورد نظر داشته باشد که حداقل ۶ ماه از زمان بازگشایی آن گذشته باشد.

 مراحل گرفتن دسته چک
اشخاص حقوقی واجد شرایط دریافت دسته چک صیاد باید مدارک زیر را به بانک ارائه دهند:

•    درخواست افتتاح حساب بانکی با امضای صاحبان امضای مجاز شرکت
•    تایید امضای صاحبان امضای مجاز شرکت
•    اصل و کپی گواهی‌نامه ثبت شرکت یا شرکت‌نامه
•    اصل و کپی اظهارنامه ثبت شرکت یا اساسنامه
•    اصل و کپی آخرین آگهی رسمی ثبت شرکت در روزنامه رسمی
•    اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی هیئت مدیره شرکت
شرایط دریافت دسته چک صیاد توسط اشخاص حقوقی:
•    از ابتدای فعالیت شرکت باید حداقل ۱۰ سال گذشته باشد.
•    حداقل یک سال از زمان افتتاح حساب جاری گذشته باشد.
•    در طی ۱۰ سال گذشته بیش از دوبار محل کارشرکت تغییر نکرده باشد.
•    افراد حقوقی غیر دولتی لازم است یک سپرده بلند مدت با اعتبار ۵۰ میلیون تومان داشته باشند که حداقل ۶ ماه از افتتاح آن گذشته باشد.

امکانات سامانه صیاد
تمام مراحل ثبت چک صیاد، دریافت و انتقال آن باید در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت شود.

عملا دریافت چک از صادرکننده بدون ثبت در سامانه صیاد اعتبار نداشته وچک دریافتی مشمول قانون جدید چک نمی‌باشد.

از دیگر امکانات سامانه صیاد احراز هویت فرد و استعلام خوش حسابی صادرکننده چک می‌باشد.

روش‌های دسترسی به سامانه صیاد
•    ثبت، استعلام و تایید چک صیاد با استفاده از اینترنت بانک
•    ثبت، استعلام و تایید چک صیاد با استفاده از برنامه های موبایلی مورد تایید سایت شاپرک مانند ساد۲۴

روش احراز هویت در سامانه صیاد
جهت ثبت چک صیاد، تایید، دریافت و انتقال آن ابتدا باید هویت شما در سامانه صیاد بانک مرکزی مشخص شود این کار به کمک ورود اطلاعات یکی از کارت‌‌های بانکی کاربر انجام می‌شود که دو نکته در آن وجود دارد:

•    کارت بانکی مورد نظر باید دارای رمز دوم و رمز پویا باشد.
•    شماره سیم کارت موجود در تلفن همراه که در سامانه وارد می‌شود به نام فرد باشد.
پس از وارد کردن کد ملی، شماره تلفن همراه و مشخصات کارت بانکی سایت شاپرک به طور خودکار مبلغ ۱۲۰۶ ریال از حساب شما کسر می‌کند و احراز هویت شما ثبت خواهد شد.

روش استعلام چک صیادی
در استعلام چک صیاد با واردکردن شناسه ۱۶رقمی می‌توان به خوش‌حسابی صادرکننده چک پی برد و در صورتی که فرد دارای چک برگشتی باشد از قبول چک خودداری کرد.

استعلام چک صیاد از روش‌های زیر امکان‌پذیر است:
•    استعلام چک صیاد از طریق ارسال شناسه ۱۶ رقمی به سرشماره  701701 (قالب ارسال پیامک : کد ۱۶ رقمی صیادی*۱*۱)
•    استعلام چک صیاد از سامانه بانک مرکزی به نشانی www.cbi.ir
•    استعلام چک صیاد از طریق اینترنت بانک و برنامه های موبایلی مانند ساد۲۴
باتوجه به اینکه سامانه پیامکی هزینه بربوده و هر استعلام ۱۵ دقیقه زمان می‌برد بهترین روش نصب برنامک‌های موبایلی مانند ساد۲۴ می‌باشد.    
استعلام چک صیاد با دانلود رایگان نرم افزار ساد۲۴ 
پس از ورود به نرم افزار ساد۲۴ و انتخاب گزینه استعلام صیاد، شناسه ۱۶ رقمی چک صیاد را وارد کنید سپس خواهید دید وضعیت حساب صادرکننده چک با عنوان یکی از رنگ های سفید، زرد، نارنجی، قهوه ای و قرمز برای شما مشخص ‌می‌شود.
 
تفسیر وضعیت استعلام چک صیاد:
•    وضعیت سفید: صادرکننده چک فاقد هرگونه سابقه چک برگشتی بوده یا درصورت وجود سابقه، تمامی موارد رفع سوء اثر شده است.
•    وضعیت زرد: صادرکننده چک دارای یک فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ ۵۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.
•    وضعیت نارنجی:  صادرکننده چک دارای دو الی چهار فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ ۲۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.
•    وضعیت قهوه ای: صادرکننده چک دارای پنج تا ده فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ ۵۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.
•    وضعیت قرمز: صادرکننده چک دارای بیش از ده فقره چک برگشتی یا بیش از مبلغ ۵۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.

روش انتقال چک صیادی چگونه است؟

همان‌طور که براساس قانون جدید چک صدور چک در وجه حامل ممنوع بوده و کارسازی نمی‌شود.

 انتقال چک از طریق ثبت در سامانه صیاد امکان‌پذیر است که مراحل آن بصورت زیر می‌باشد:

انتخاب گزینه ثبت چک صیاد از منوی نرم افزار ساد۲۴

انتخاب لوگوی بانکی که درآن حساب داشته و رمزپویای آن فعال می‌باشد از بین ۳۲ لوگوی مربوط به بانک‌های کشوردر سامانه ساد ۲۴

انتخاب گزینه انتقال چک در صفحه اصلی سامانه صیاد

وارد کردن شناسه ۱۶ رقمی چک مورد نظر

پرکردن  فیلدهای فرم پیش رو اعم از ورود شناسه صیاد، ورود شماره شبای مقصد، شرح انتقال چک

ورود نام دریافت کننده یا دریافت کنندگان(انتقال گیرنده چک)، نوع کد شناسایی(شخصیت حقیقی یا حقوقی) و کد ملی دریافت کننده و اضافه کردن اسم

پس از وارد کردن مشخصات امضا کننده یا امضا کنندگان (انتقال دهنده چک) گزینه ثبت را انتخاب کرده تا صحت سنجی اطلاعات توسط سیستم بانک مرکزی انجام شده و پس از بررسی مجدد اطلاعات گزینه تایید را زده تا چک مورد نظر به درستی انتقال یابد.

چک الکترونیک چیست؟
در قانون جدید چک، اگر نیاز به چک داشتید اما نمی‌توانستید دسته چک بگیرید، می‌توانید به جای چک کاغذی تقاضای چک تک‌برگ الکترونیکی دهید و بدون اعتبارسنجی و رتبه‌بندی چک بگیرید، اما باید بدانید که هرگونه تخلفی با چک الکترونیک دقیقا گرفتاری‌هایی مشابه دسته چک کاغذی دارد و برای استفاده دوباره از چک، نه تنها باید از چک برگشتی‌تان رفع سواثر کنید بلکه باید ۳ سال صبر کنید تا بتوانید دوباره چک بگیرید.

تغییرات جدید چطور جلوی چک برگشتی را می گیرد؟
در قانون جدید، بانک مرکزی افراد را اعتبارسنجی می‌کند و با این شرایط افراد نمی‌توانند بیشتر از مبلغ اعتبارشان چک صادر کنند. همچنین با قانون جدید چک، تمام حساب‌های بانکی افراد به دسته‌چک‌شان متصل است و اگر حساب اصلی متصل به چک خالی بود، بانک‌ها اجازه دارند که از تمام حساب‌های صاحب چک در همان بانک (به ترتیب اولویت از حساب جاری، حسـاب قـرض‌الحسـنه پس‌انداز، حساب سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و حساب سرمایه‌گذاری بلند مدت) برداشت کنند.

روش برگشت زدن چک صیادی
در قانون جدید، دارنده چک در صورتی که حساب صادرکننده فاقد وجه بوده یا کسری موجودی داشته باشد، می‌تواند از بانک، تقاضای صدور گواهی‌ عدم‌ پرداخت یا کسری موجودی کرده و بانک مربوطه وظیفه دارد اطلاعات کامل چک را در سامانه چک‌های برگشتی بانک مرکزی ثبت و با اخذ کد رهگیری، این کد را بر روی گواهی‌‌های ذکر شده قید کند.

 دارنده گواهی عدم پرداخت و چک برگشتی، می‌تواند با مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست، از دادگاه صالح (محل اقامت صاحب حساب یا محل برگشت چک) بدون دریافت حکم و قطعیت آن، درخواست صدور اجراییه بابت وجه چک را تقاضا کند.

وصول کردن طلب بعد از برگشت زدن چک صیاد 

پس از درخواست صدور اجراییه با ارجاع پرونده به دادگاه، قاضی مکلف است چک را بررسی و در صورتی که درمتن چک، وصول مبلغ چک مشروط به شرطی نباشد و یا بابت ضمانت یا انجام تعهد ذکر نشده باشد یا گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت مقرر صادر نشده باشد، علیه صاحب حساب، صادرکننده یا هر دو اجرائیه صادر کند.

صادرکننده چک باید ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه، بدهی خود را بپردازد یا با موافقت دارنده چک، ترتیبی برای پرداخت آن بدهد یا مالی معرفی کند که پاسخگوی بدهی خود باشد.

 در غیر این صورت بر اساس درخواست دارنده چک، اجرای احکام دادگستری، با تشکیل کلاسه اجرایی، اجرائیه را طبق قانون اجرا گذاشته و با توقیف اموال صادرکننده چک، جهت پرداخت آن  و یا گرفتن حکم جلب اقدام می‌کند.

 عواقب برگشت خوردن چک صیاد
درقانون جدید چک، محرومیت‌های زیادی برای دارنده چک برگشتی در نظرگرفته شده است که درادامه به آن اشاره می‌کنیم:

•    جلوگیری از افتتاح هرگونه حساب و صدور کارت بانکی جدید حتی کارت هدیه
•    متوقف کردن گردش مالی و پولی در کلیه حساب‌ها و کارت‌های بانکی به میزان کسری مبلغ چک
•    پرداخت نشدن هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانتنامه‌های ارزی یا ریالی
•    عدم گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی
•    ممنوعیت ارایه دسته‌چک جدید در سامانه صیاد
•    جلوگیری از صدور چک جدید

ممنوعیت‌های ذکرشده تا زمان پرداخت بدهی و رفع سوءاثر از چک برگشتی به قوت خود باقیست.

رفع سوءاثر از چک برگشتی 
رفع سوءاثر از چک برگشتی به این معناست اگر شما به هردلیلی مبلغ چک خود را واریز نکرده‌اید و چک شما برگشت خورده است و در مهلت ۱۰روز نیز اقدامی جهت پرداخت آن نکرده باشید ممنوعیت‌هایی که در مطلب قبل گفته شد در سوابق مالی شما اعمال شده و هم اکنون باید از چک برگشتی خود رفع سوءاثر کنید.
 
رفع سوءاثر چک برگشتی دو حالت دارد:

1.    تامین موجودی چک برگشتی: باید مبلغ کسری موجودی را به سپرده جاری خود، واریز کنید و بانک پس از رفع برگشت چک و پرداخت مبلغ آن به دارنده چک، نسبت به رفع سوءاثر از سابقه چک برگشتی شما اقدام می‌کند.

2.    .ارائه لاشه چک برگشتی: در صورتی که خارج از چارچوب بانک با دارنده چک توافق شود (دادن چکی دیگر یا پرداخت مبلغ چک یا هر روش معمول دیگری)، وظیفه فرد است که لاشه چک برگشتی را به بانک خود ارائه کند و بانک موظف است در قبال آن به فرد رسید تحویل داده و مراحل رفع سوءاثر چک را به انجام برساند.
اگرلاشه چک موجود نیست:

1.    ارائه رضایت‌نامه محضری ذی‌نفع چک به بانک: اگر به هر دلیلی (مفقودشدن،پاره شده،سوختن و…) لاشه چک در دسترس نیست، دارنده چک برگشتی می‌تواند به ازای دریافت پول در دفترخانه اسناد رسمی  حاضر و رضایت خود را اعلام کند، با تحویل رضایت‌نامه به بانک می‌توان از چک برگشتی خود رفع سوءاثر شود.

2.    واریز مبلغ چک به سپرده قرض الحسنه جاری و مسدود کردن آن به مدت ۲ سال: اگر برفرض به دارنده چک برگشتی دسترسی نداشته و او نسبت به دریافت وجه اقدامی نکند فرد می‌تواند با واریز معادل کسری موجودی‌ به سپرده قرض‌الحسنه جاری خود، درخواست مسدود شدن این مبلغ به منظور پرداخت چک برگشتی به  دارنده چک تا زمان مراجعه‌اش به بانک و حداکثر به مدت ۲۴ ماه نماید.

3.    ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوءاثر از چک برگشتی: درصورتی که از هر روشی موفق به گرفتن حکم قضایی به منظور رفع سوءاثر از سوابق فرد شدید با ارائه آن به بانک؛ موظف است وضعیت استعلام  را به رنگ سفید برگرداند.

4.    انقضای مدت نگهداری سوابق چک برگشتی در سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی: درصورتی که شما از سوابق خود رفع سوءاثر نکنید بعد از مدت ۳ سال به طور خودکار سوءاثر چک برگشتی شما از سیستم اطلاعاتی بانک مرکزی پاک می‌شود.

مدت زمان اعمال رفع سوءاثر برچک برگشتی
اگر یکی از روش‌های شرح داده شده برای رفع سوءاثراز چک برگشتی را انجام دادید و بانک کار حذف نام شما از لیست بدهای بانکی را آغاز کرد،۷روز کاری و حداکثر ۱۰ روز برای انجام مراحل رفع سوءاثر وقت لازم است و بعد از این ۷ تا ۱۰ روز، می‌توان از چک برگشتی خود استعلام گرفته و در صورتی که وضعیت شما تغییر نکرده باشد با مراجعه به بانک مشکل را پیگیری کرد.

استعلام از چک برگشتی خود
باتوجه به آنچه در قسمت رفع سوءاثر از چک برگشتی به آن اشاره کردیم، چنانچه بانک رفع سوءاثر چک برگشتی را بر سوابق صادرکننده چک اعمال کند در سامانه استعلام چک برگشتی وضعیت اعتباری صادرکننده چک با رنگ سفید مشخص خواهد شد.

تفاوت سامانه استعلام صیاد و استعلام چک برگشتی

باید بدانیم که سامانه استعلام چک برگشتی همان سامانه استعلام چک صیاد می ‌باشد.

در استعلام چک صیاد باید شناسه صیادی صادرکننده چک را وارد ‌کرد و با وارد کردن شناسه صیادی چک می‌توان وضعیت اعتباری را در سامانه صیاد بررسی کرد.
تفاوت استعلام صیاد و استعلام ساد 

با استعلام صیاد می‌توان از خوش حسابی صادرکننده چک مطلع شد و به وسیله استعلام ساد از سرقتی یا مفقودی نبودن چک دریافتی اطمینان حاصل شود و معامله امنی صورت انجام بگیرد.

ساد۲۴ تنها سامانه استعلام چک سرقتی یا مفقودی در کشور می‌باشد که امکانات بینظیری همچون استعلام چک صیاد، ثبت چک صیاد، ثبت چک سرقتی و یا مفقودی، محاسبه میزان سود و اقساط بانکی، راس گیری چک، یادآور چک، تبدیل رقم به حروف و … را به صورت رایگان در اختیار قرار داده است.

و در آخر ضمن معرفی سامانه صیاد، چک صیادی و تفاوت آن با چک قدیمی نحوه ثبت،دریافت، انتقال و استعلام چک صیاد مرور کردیم و همچنین با روش برگشت زدن چک و رفع سوءاثر از چک برگشتی آشنا شده و فهمیدیم چگونه می‌توان از چک برگشتی استعلام گرفت و بهترین اقدام در زمان مفقود و سرقت شدن چک چیست.